هدهد، پیام آور عشق و فرزانگی

هوالجمیل

نگاهی گذرا به تاریخچه آموزش و پرورش زرقان

در آغاز ضمن تقدیر و تشکر از اقدام همکاران گرامی آموزش و پرورش زرقان بویژه ریاست محترم اداره جناب آقای عباس افروخته و سرکار خانم میثاق برای تدوین تاریخچه آموزش و پرورش زرقان، لازم است نکته ای در راستای تکمیل این اقدام ماندگار گوشزد کنم و آن اینکه: اگرچه قسمتی از خاطرات و مکاتبات اداری آموزش و پرورش زرقان در «مجموعه بیست جلدی زرقان نامه» درج شده و قسمت عمده دیگر آن در اوراق اسکن شده (و نشده) و تدوین نشدۀ بایگانی راکد شهرداری زرقان موجود است ولی بهتر است متولی واقعی امور فرهنگی، یعنی آموزش و پرورش که بزرگترین مجموعه و امکانات اداری و انسانی را در اختیار دارد در این زمان که وفور تجهیزات صدا و عکس و فیلم (موبایل) وجود دارد با تشکیل گروههای «پژوهش و نگارش» در آموزگاران و دانش آموزان و آموزش آنها نسبت به گردآوری خاطرات آموزشی و پرورشی میانسالان و کهنسالان (زنان و مردان) زرقان از طریق مصاحبه و تدوین اقدام بایسته و شایسته کند تا هم حق حق داران را در حد خود ادا کرده باشد هم آیندگان حق شما را به نیکی ادا کنند. به امید آن روز

وبعد، بر اساس مدارک به جا مانده از قدیمی ترین مکاتبات اداری زرقان اداره آموزش و پرورش زرقان در سال 1326 با نام نمایندگی فرهنگ زرقان تأسیس شده و آقای فاضل زادۀ ضیا اولین مدیر فرهنگ یا اولین رئیس اداره آموزش و پرورش زرقان بوده که کلاً چندین مدرسه ابتدائی پسرانه در زرقان، بندامیر، ارسنجان، خرامه و مرودشت را مدیریت می کرده است. این شهرها زیر نظر زرقان بوده اند.

تا قبل ازایجاد نمایندگی فرهنگ در زرقان، رسیدگی به امور فرهنگ به عهده بخشدار بوده همانگونه که به تمام امور اداری از جمله امور بهداشتی، کشاورزی، عمرانی، انتظامی و سربازگیری، قضائی (با نام مأمور صلح)، عوارض و دارائی و حتی شهرداری و هر رستۀ اداری دیگر که در آن زمان وجود داشته رسیدگی می کرده و نمایندگی تمام ادارات نیز ابوابجمعی بخشداری محسوب می شده اند.

یکی دیگر از کارهای مهم بخشدار اجرای انتخابات های سه گانۀ مجلسین سنا و شورای ملی و انجمن شهر (شورای اسلامی شهر فعلی) بود. در زرقان اولین انجمن در سال 1318 به مناسبت شهر شدن زرقان تشکیل شد که بدون شک نامۀ آن مهمترین نامه اداری بخش زرقان و شیرین ترین و خاطره انگیزترین نامه برای مردم محسوب میشود، یکسال قبل از آن، نامه ابلاغ «بخش شدن و بخشداری داشتن» زرقان در خرداد ماه 1317 و حدود 70 سال بعد، نامۀ «ابلاغ شهرستان شدن زرقان» در دهم مهرماه 1398 نیز چنین لذت و حلاوتی برای همشهریان شریف و صبور زرقانی داشت.

در بایگانی راکد شهرداری که داستان نجات و اسکن و صحافی و تجلید و احیای مجدد و ابدی آن را در مقدمۀ مجموعۀ بیست جلدی «زرقان نامه» نوشته ام، مکاتبات مرتبط با فرهنگ و تعلیم و تربیت اجباری و نهایتاً آموزش و پرورش جایگاه خاص و ویژه ای دارد و مرور آن از مرور قسمتهای دیگر لذتبخش تر و گاه غم انگیزتر است چون فرهنگ و تعلیم و تربیت زیربنای هر گونه توسعه و تعالی و تکامل است و تمام آلام و آرمانهای مردم همراه با نام و یاد و خاطرات فرهیختگانی که در اوج ادب و خضوع و دلسوزی در محرومیت کامل، چراغ سعادت و خوشبختی مردم شدند را در بر دارد.

بعد از صدور قانون انحلال مکتب خانه ها و تأسیس مدارس جدید، اولین مدرسه رسمی در شهر زرقان تحت نظر بخشدار و مرحوم حاج زین العابدین خان قائدشرف کدخدای زرقان در کوچه ترکها تشکیل شده و پس از رونق به کوچه اداره (مکانی که اکنون حسینیه امام سجاد (ع) یا حسینیه خان سابق) است منتقل شده است. این حسینیه که قدیمی ها به آن «خانۀ امام جمعه» می گفتند اولین مرکز اداری زرقان و توابع بوده که کلاسها نیز در آنجا برگزار می شده است، پس از گسترش و استقرار ادارات دیگر مخصوصاً شهرداری، قسمتی از ادارات از جمله پست امنیه به محل «پست قلعه» که کنار خیابان بوده (دقیقاً جنب مکان تعاونی فرهنگیان فعلی) منتقل می شود و پس از آن به مغازه دو طبقه ای در «سر فلکه» می رود. لازم به ذکر است کهنسالان زرقان که در یکصد سال گذشته قبل از انقلاب اسلامی زیسته اند نام امام جمعه را به یاد نداشتند یعنی اطلاق این اسم ممکن است به دوره صفویه برگردد چون در سلسله های پهلوی و قاجار و زند و افشاریه منصبی اداری و رسمی به نام «امامت جمعه» وجود نداشته است. اطلاق نام کوچه ترکها و سکونت قائدشرفی ها، همچنین نامگذاری مسجد و حسینیه و حمام خان و پل خان را که به عهد صفویه بر میگردد در مقاله ای دیگر توضیح داده ام.

به هر حال، در دوران گذار از مکتبخانه ها و ورود به آموزش و پرورش جدید، هیچیک از ادارات حتی بخشداری و شهرداری مکان مخصوص به خود نداشته اند و هر ساله مکانی را اجاره می کرده اند که بعضی از اجاره نامه های آنها موجود است. نکته مهم در استقرار ادارات در شهرها و روستاها در این نکته متجلی میشود که برای اولین بار مدارس مالک مکان خصوصی شدند. زمین این مکانها توسط مردم اهداء یا وقف می شدند و خبر آن در رسانه ها و حتی در رادیو ارتش پخش می شد و کلاً مردم و مسئولین زرقان اهتمام ویژه ای در امر تعلیم و تربیت کودکان و حتی بزرگسالان (یا اکابر) داشته اند و نکته مهم تر اینکه ریاست اداره نیز در یکی از مدارس مستقر می شده چنانچه تا قبل از انقلاب در مدرسه قاآنی و قبل از آن در مدرسه مهرداد مستقر بوده یعنی اولین مدرسه رسمی که در زرقان در سالهای 1326 به بعد احداث شده است. این مکان که اکنون محل استقرار اداره آموزش و پرورش شهرستان زرقان است در بیست سال گذشته از شالوده با تقشه ای دیگربازسازی شده است.

لازم به ذکر است که مدارس پسرانه و مخصوصاً دخترانه عصمتیه مدتی در محل حیدر در مکان استیجاری (رایگان)  بوده که در جای مکتبخانه های قدیمی مستقر بوده اند.

اگرچه مرحوم ملا علی صداقت، ملا علی سعیدی را باید از آخرین مکتب داران قدیم و اولین بنیانگذاران تعلیم و تربیت جدید زرقان دانست ولی پس از آنها اولین مسئول آقای فاضل زاده ضیاء و مسئول بعدی که بیش از 40 سال به عنوان معلم و رئیس آموزش و پرورش (و کفیل شهرداری و بخشداری) تا چند سال قبل از انقلاب اسلامی خدمت کرده مرحوم سسید محمد ضیائی بوده که ادب و معرفت و دلسوزی و وقار و شخصیت او در ذهن و یاد مردم و دانش آموزان و فرهنگیان و کارمندان دولت در هشتاد سال گذشته بسیار روشن و ماندگار است. روحشان شاد و یادشان گرامی

والسلام - محمد حسین صادقی - زرقان – آذر 1399